در ابتدای شکل‌گیری اینترنت، محتوا به‌شکل استاتیک (Static) بر روی هاست ذخیره می‌شد. این محتوای استاتیک به شکل فایل‌های HTML با یک استاندارد، متن و تصویر بر روی هاست قرار می‌گرفت. اچ‌تی‌ام‌ال زبانی برای نشانه‌گذاری ابرمتن است و نباید آن را با زبان برنامه‌نویسی اشتباه گرفت. از سوی دیگر، اچ‌تی‌ام‌ال را نباید به عنوان زبانی برای صفحه‌آرایی صفحات وب به کار برد، این وظیفه بر دوش CSS قرار گرفته است. در دوره‌ای که سایت‌های استاتیک تنها گزینه کسب‌وکارها برای راه‌اندازی وب سایت بود، لایه طراحی سایت و محتوا با هم یکی بود. شما برای کوچکترین تغییری در سایت نیاز به پیدا کردن طراح خود داشتید که این موضوع مشکلات زیادی ایجاد می‌نمود.
در ادامه و با پیشرفت تکنولوژی، زبان‌های برنامه‌نویسی سرور به‌وجود آمدند و این امکان را ایجاد کردند که یک وب‌سایت، نه با محتوایی که از قبل آماده و ذخیره شده، بلکه با محتوایی که در لحظه از یک دیتابیس خوانده می‌شد، نمایش و اجرا شود. در حال حاضر تقریباً همه سایت‌هایی که شما مشاهده می‌نمایید از نوع داینامیک یا پویا هستند. در همین زمان بود که CMS شکل گرفت و از طریق آن، محتوای داینامیک به بازدیدکنندگان نمایش داده شد. محتوای داینامیک نوعی از محتواست که پس از بارگذاری و انتشار بر روی سایت قابل مشاهده است.
CMS چیست؟
سیستم مدیریت محتوا یا CMS که مخفف Content Managment System است، در واقع نرم‌افزاری است که بر روی سرور نصب می‌شود و به شما به‌عنوان ادمین یا مدیر اجازه می‌دهد که محتویات خودتان را در دیتابیس‌ها ذخیره کنید تا مخاطبان شما بتوانند آن را مشاهده نمایند.
در عصر حاضر سیستم مدیریت محتوا برای موفقیت کسب‌وکارهایی که به دنبال راه‌اندازی وب سایت هستند، حیاتی است.
سیستم مدیریت محتوا از دو عنصر تشکیل شده است. عنصر اول این سیستم CMA یا Control Management Applicant است و عنصر دوم CDA یا Control Delivery Applicant است.
عنصر CMA امکان ایجاد محتوا، اعمال تغییرات و حذف قسمتی از محتوای وب سایت را بدون نیاز به تخصص در زمینه وب، برای طراحی وب سایت فراهم می آورد. عنصر CDA، این اطلاعات را کامپایل نموده و از آن‌ها جهت به‌روزرسانی وب سایت استفاده می‌کند.
انواع CMS
دسته‌بندی‌های مختلفی می‌توان برای سیستم‌های مدیریت محتوا در نظر گرفت. هر کدام از آن‌ها دارای ماهیت متفاوتی با دیگری است و برای انتخاب یکی از آن‌ها، ابتدا باید هر یک را جداگانه مورد بررسی‌های دقیق قرار داده و با مشخص نمودن نقاط ضعف و قوت آن‌ها و همچنین باتوجه به نیازمندی‌های کسب‌وکار، اقدام به انتخاب یک مسیر درست نمود. انواع CMS عبارتند از:
- CMS اختصاصی
- CMS عمومی
- سایت سایز
CMS اختصاصی
این مدل از سیستم مدیریت محتوا، مختص کسب‌وکارهای انترپرایز است که به دنبال اجرای یک طرح و ایده بزرگ هستند. اجرای آن به دو صورت امکان‌پذیر است. یا باید تیم اختصاصی خودمان را در شرکت ایجاد نماییم (In-house) و یا پروژه را به تیم یا شرکتی دیگر برون سپاری کنیم (Out-source).
در مدل In-house، گروهی از افراد متخصص را استخدام می‌کنیم تا سایت را در داخل شرکت طراحی و بالا بیاورند. در این مدل، حداقل به دو گروه برنامه نویس فرانت اند (Frontend Developer) و بک اند (Backend Developer) نیاز است. همچنین با توجه به وسعت پروژه، می‌توان از یک دیتابیس کار، BI کار و یک برنامه نویس فول استک (FullStack Developer) نیز در پروژه استفاده کرد. یکی از معایب این روش، مشکلاتی است که برای ایجاد هماهنگی بین تیم برنامه نویسی، باید انجام شود. در صورت عدم هماهنگی درست، مطمئناً پروژه با شکست مواجه خواهد شد. کارفرما برای محاسبه هزینه‌های اجرای پروژه باید حقوق ماهیانه کل تیم، بیمه، مالیات، عیدی و سنوات را جمع کند. نوع چیدمان تیم برنامه نویسی و قرارداد کاری آن‌ها باید به‌گونه‌ای باشد تا با رفتن یک یا دو نفر از تیم، پروژه با شکست مواجه نشود.
روش دوم، برون سپاری راه اندازی CMS است. کار با شخص و یا تیم‌های فریلنسری به هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود. بهترین کار بستن قرارداد با یک شرکتی است که نمونه‌کارهای موفقی در رزومه کاری خود دارد. با این وجود بسیار باید در بستن قرارداد، تعیین شرایطی مانند جریمه تاخیر، نحوه فسخ، داوری، تعیین مشاور و پشتیبانی بعد از تحویل، دقت شود. اشتباه در نحوه نگارش قرارداد و سهل گرفتن آن ممکن است باعث هدر رفت میلیون‌ها تومان سرمایه ما شود. نکته‌ای که در این نوع قراردادها باید رعایت شود، پیوست‌های مربوط به آن است. در قسمت پیوست‌ها شما باید تمامی صفحات سایت را طراحی کنید و نیازهای خود را در صفحات مربوطه، ترسیم نمایید تا اختلافی در آینده ایجاد نشود. بدین‌ترتیب نه کارفرما می‌تواند در آینده گزینه‌ی جدیدی به سایت اضافه کند و نه پیمانکار می‌تواند اظهار بی‌اطلاعی از طراحی بخشی از نیازمندی‌های شما نماید.
در پایان باید گفت که یک مدل سومی نیز در این بخش می‌توان قرار داد، با نام CMS اختصاصی کسب‌وکار. در این حالت با توجه به تعدد کسب‌وکارهای یک حوزه‌ی خاص مانند مدرسه‌ها، دندان‌پزشک‌ها یا رستوران‌ها، اقدام به طراحی یک CMS، مخصوص آن حوزه می‌گردد. هزینه‌ی این نوع از CMS بسیار کمتر از دو مدل قبلی است، زیرا یک بار طراحی می‌شود و به تعداد خیلی زیاد به مشتریان فروخته می‌شود.
CMS عمومی
بسیاری از سایت‌ها فرآیندهای پیچیده‌ای ندارند و عموماً از یکسری صفحات عادی مثل صفحه محصول، دسته‌بندی‌ها، درباره‌ی ما، تماس با ما و غیره تشکیل شده است. ویژگی‌های کاملاً یکسان و نسبتاً شبیه به هم که نهایت اختلاف آن‌ها در ظاهر سایت است. این دسته از سایت‌ها نیازی به طراحی یک سیستم مدیریت محتوای اختصاصی ندارند.
برای این دسته از سایت‌ها، CMSهای عمومی عرضه شده است. به عنوان یک تخمین حدودی می‌توان گفت که بین ۷۰ تا ۹۰ درصد سایت‌ها از این دسته‌بندی استفاده می‌کنند. در لیست زیر معروف‌ترین CMSهای عمومی را معرفی می‌کنیم:
- وردپرس
- جوملا
- دروپال
- مجنتو
- پرستاشاپ
- اوپن کارت
امروزه وردپرس توانسته تمامی رقبای خود را کنار زده و به عنوان اصلی‌ترین CMS عمومی خود را معرفی نماید. وردپرس به صورت متن باز (تحت لایسنس GPLv2+) و رایگان است و با زبان برنامه نویسی PHP نوشته شده است. از دیتابیس Mysql یا Mariadb در آن استفاده شده است. به دلیل محبوبیت وردپرس، شما می‌توانید انبوهی از پلاگین‌ها را در مخازن اینترنتی پیدا کنید و به نوعی کاری نیست که نشود از طریق آن انجام داد.
در نمودار زیر می‌توانید سهم هر یک از CMSها را در ۱۰۰۰ سایت برتر اینترنت مشاهده نمایید:
برای اینکه به بزرگی Wordpress پی ببرید به ذکر چند سایت بزرگ می‌پردازیم که از این سیستم مدیریت محتوای محبوب استفاده می‌کند:
- Sony Music
- Playstation Blog
- Time Magazine
- CNN Press Room
- Disney Books
- Spotify Newsroom
- Microsoft News
- TED Blog
- cPanel
- Vogue
- The New York Times Company
- Mozilla Blog
- The White House
- Observer
- Katy Perry
ده‌ها سایت دیگر نیز هستند که افزودن نام آن‌ها در این مقاله نمی‌گنجد. اما در لیست بالا یک سایت هست که از سایرین جالب‌تر است و آن سایت مایکروسافت نیوز است. همانطور که احتمالاً می‌دانید مایکروسافت خود صاحب زبان دات نت است که بسیاری از آن برای نوشتن CMSهای اختصاصی و بالا آوردن سایت استفاده می‌کنند. اما با این حال مایکروسافت ترجیح داده برای قسمت اخبار خود از وردپرس استفاده نماید.
یکی از مباحث و سوالات مهم، بحث امنیت است. آیا امنیت CMSهای عمومی خوب است یا خیر؟ نمی‌توان جواب قاطعی به این سوال داد، زیرا در بحث امنیت هیچ قطعیتی وجود ندارد. حتی بزرگترین سایت‌های دنیا نیز در معرض حملات و هک شدن قرار می‌گیرند. اما این موضوع خیلی بستگی به سطح استفاده از آن CMS دارد. برای مثال وردپرس به‌دلیل اینکه بسیار زیاد استفاده می‌شود، به خوبی نیز پشتیبانی می‌شود و دائماً در حال به‌روزرسانی است. پس اگر شما نیز با آمدن هر آپدیتی، اقدام به به‌روزرسانی آن نمایید، احتمالاً از امنیت قابل قبولی برخوردار خواهید بود. اما مشکل بزرگ در قسمت پلاگین‌ها است. به خصوص در ایران که به دلیل تحریم‌ها و همچنین بالا بودن ارزش دلار، امکان خرید مستقیم پلاگین وجود ندارد، شما مجبور به خرید پلاگین‌های نال شده هستید. این پلاگین‌ها توسط افرادی خریداری و بعد از به اصطلاح نال شدن، در مارکت پلیس‌های مربوطه به فروش می‌رسند. ممکن است توسط فرد نال کننده، کدهای خطرناکی در کد افزونه قرار داده شود که باعث آسیب به سایت شما گردد. پس همانطور که مشاهده می‌کنید در بحث افزونه‌ها، یک حفره امنیتی بزرگ در تمام CMSهای عمومی وجود دارد. راه‌حل آن نیز به حداقل رساندن استفاده از پلاگین‌ها و همچنین خرید آن‌ها از منابع معتبر اصلی است.
سایت ساز (Web Site Builder)
همانطور که مشاهده کردید، سیستم‌هایی مانند وردپرس با اینکه کار طراحی و مدیریت سایت را بسیار ساده کرده‌اند، اما باز در این مسیر پیچیدگی‌های زیادی برای افراد عادی وجود دارد. از خرید هاست گرفته تا نصب وردپرس، نصب و پیکربندی قالب سایت، نصب و راه‌اندازی افزونه‌ها و در نهایت افزودن مطالب و محصولات، همگی اموری هستند که از عهده‌ی یک فرد عادی بر نمی‌آید. از نظر هزینه‌ای نیز برای بسیاری به‌صرفه نیست که راه‌اندازی این امور را به شخصی متخصص واگذار کنند. پس راه‌حل برای این افراد چیست؟ آیا باید به کلی از داشتن سایت بگذرند؟
در پاسخ باید گفت که خیر اینطور نیست. سایت سازها یا فروشگاه سازها، یکی از روش‌هایی هستند که امروزه طرفداران بسیاری را با خود همراه کرده‌اند. در این روش، راه‌اندازی سایت برای هر شخصی راحت است و دیگر خبری از پیچیدگی‌های CMSهای عمومی نیست. این سایت سازها همچنین بهترین راهکار برای تازه‌کارانی است که به این عرصه ورود پیدا کرده‌اند زیرا می‌توانند به‌سادگی خیلی از موارد را در آن تست کنند.
سایت سازها یکسری قالب آماده در اختیار شما قرار می‌دهند. شما فقط باید اقدام به انتخاب یکی از آن‌ها نمایید. مرحله بعدی خرید دامین و ست کردن NSهای آن سایت ساز در سرور DNS شما است. تمام! از این به بعد شما باید تنها مطالب و محصولات خود را در سایت اضافه کنید و هر ماه نیز مبلغی شارژ به آن شرکت پرداخت کنید.
معایب سایت ساز
یکی از اصلی‌ترین معایب این دسته از سیستم‌های مدیریت محتوا، بحث عدم دسترسی به اطلاعات و دیتابیس‌های خودمان است. سایت ما بر روی سرورهای سایت ساز، میزبانی می‌شود و ما به‌هیچ‌وجه دسترسی به آن سرور نخواهیم داشت که بتوانیم از آن نسخه پشتیبانی تهیه نماییم. باتوجه به اینکه هیچ اطلاعی از نحوه پشتیبان گیری آن شرکت و مکانی که ذخیره می‌شوند نیز نداریم عملاً اطلاعات ما همیشه در خطر نابودی کامل هستند.
مشکل دومی که در این دسته وجود دارد بحث سئو است. در سایت سازها دست شما برای هر کاری باز نیست و شما محدود هستید به قواعدی که آن‌ها مشخص کرده‌اند. برای مثال اگر می‌خواهید برای محصولات خود اسکیما تعریف کنید، ممکن است امکان آن وجود نداشته باشد و یا اسکیماهای محدودی داشته باشد.
تعدادی از سایت سازهای بزرگ عبارتند از:
- WIX
- Shopify
- Weebly
- Webnode
نمونه‌هایی از سایت سازها و فروشگاه سازهای ایرانی نیز عبارتند از:
- ایران سرور
- شاپفا
- وب رمز
- وبزی
- کاموا
- سازیتو
امید مرادی – اسفند ۱۴۰۰
